Κική Δημουλά
Κική Δημουλά (Γεννήθηκε το 1931)
<< ΓΗ ΤΩΝ ΑΠΟΥΣΙΩΝ >> ( ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ)
Τώρα, θα κοιτάζεις μια θάλασσα.
H διάθεση να σ 'εντοπίσω
στη συστρεφόμενη εντός μου γη των απουσιών
έτσι σε βρίσκει: πικρή παραθαλάσσια αοριστία.
Χορεύουν φύκια κάτω απ' το τζάμι του νερού.
Τα ρηχά, έχουν κι αυτά τα βάσανά τους και τα γλέντια τους.
Η σκέψη σου στερεώνει σκαλοπάτια στον αέρα
κι ανεβαίνει. Σε κρατάει στο ράμφος της.
Που ξέρω εγώ τα ευαίσθητα σημεία του πελάγους
για να σε καταλάβω;
Θα κοιτάζεις μιαν έρημη θάλασσα.
Το βλέμμα σου δεν παραλλάζει
από πλαγιά που γλυκά
και μ' ανακούφιση σκουραίνει
κατρακυλώντας μες στήν απομάκρυνση.
Αναπνέεις με το στέρνο των μακρινών ηρεμιών,
που έχω γι αυτές διαβάσει
στους πολύτομους κόπους που έδεσα.
Σ' έν' αβαθή σου στεναγμό βούλιαξ' ένα βαπόρι.
Δεν θα ήτανε βαπόρι. Θα ήταν σκιάχτρο
στα υγρά περβόλια της φυγής
να μην πηγαίνουν οι διαθέσεις
να την τσιμπολογάνε.
Η τερατώδης του πελάγους δυνατότητα,
η κίνηση του πλάτους,
φθάνει στα πόδια σου αφρός,
ψευτοεραστής στα πρώτα βότσαλα.
Τους σκάει ένα φιλί και ξεμεθάει.
Τώρα, θα σου έχουν πει ό,τι είχαν να σου πουν
οι αναδιπλώσεις των κυμάτων
και θα επιστρέφεις κάπου.
Θα παίρνεις κάποιο χωματόδρομο,
μιαν άλλην άπλα,
αλλού γυμνή κι αλλού ντυμένη με βλάστηση.
Η σκέψη σου μετά από τόση θάλασσα,
κατέβηκε από γλάρος
βάζει το δέρμα της προσαρμογής και χάνεται.
Όπου είναι θάμνος, πράσινη
όπου σκοτεινό, σκοτεινή.
Εκεί που οι καλαμιές σπέρνουν ψιθύρους,
ψιθυριστή,
όπου περνάει ρίζα, ριζωμένη
όπου κυλάει ρυάκι, ρέουσα
κι όπου δαγκώνει η πέτρα, πέτρινη.
Στην ψυχή σου δεν φθάνει κανείς
ούτε διά ξηράς ούτε διά θαλάσσης.
Στην ποίηση της Δημουλά η θάλασσα είναι ένα μοτίβο που απαντάται πολύ συχνά με συμβολική σημασία. Η αέναη κίνησή της, αλλά και η απέραντη γαλήνη της, η αίσθηση του μυστηρίου που αποπνέει και οι εκπλήξεις που επιφυλάσσει: την παρουσιάζουν ως παραθαλάσσια αοριστία: με τα φύκια να στήνουν χορό κάτω από το νερό καθώς την κάνουν πολυδιάστατο, φευγαλέο και απροσδιόριστο σύμβολο.
H ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΗ ΠΕΤΡΑ ( ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ)
Μίλα.
Πες κάτι, οτιδήποτε.
Μόνο μη στέκεις σαν ατσάλινη απουσία.
Διάλεξε έστω κάποια λέξη,
που να σε δένει πιο σφικτά
με την αοριστία.
Πες: "άδικα", " δέντρο", "γυμνό".
Πές: "θα δούμε", "αστάθμητο", "βάρος".
Υπάρχουν τόσες λέξεις που ονειρεύονται
μια σύντομη, άδετη, ζωή με τη φωνή σου.
Μίλα. Έχουμε τόση θάλασσα μπροστά μας.
Εκεί που τελειώνουμε εμείς αρχίζει η θάλασσα.
Πες κάτι. Πες "κύμα'', που δεν στέκεται.
Πες "βάρκα", που βουλιάζει,
αν την παραφορτώσεις με προθέσεις.
Πες "στιγμή", που φωνάζει βοήθεια ότι πνίγεται,
μην τη σώζεις, πες "δεν άκουσα".
Μίλα. Οι λέξεις έχουν έχθρες μεταξύ τους,
έχουν τους ανταγωνισμούς:
αν κάποια απ' αυτές σ' αιχμαλωτίσει,
σ' ελευθερώνει η άλλη.
Τράβα μια λέξη απ' τη νύχτα στην τύχη.
Ολόκληρη νύχτα στην τύχη.
Μή λές "ολόκληρη", πες "ελάχιστη",
που σ' αφήνει να φύγεις.
Ελάχιστη αίσθηση, λύπη ολόκληρη δική μου.
Ολόκληρη νύκτα. Μίλα. Πες "αστέρι", που σβήνει.
Δεν λιγοστεύει η σιωπή με μια λέξη.
Πες "πέτρα", που είναι άσπαστη λέξη.
Ετσι, ίσα ίσα, να βάλω έναν τίτλο
σ' αυτή τη βόλτα την παραθαλάσσια.
Χρονολόγιο: Κικής Δημουλά
Ποιήτρια της μεταπολεμικής περιόδου, σύζυγος του Άθω Δημουλά. Γεννιέται στην Αθήνα το 1931, στις 6 Ιουνίου. η Βασιλική Ράδου, πρώτη κόρη του υπαλλήλου της Τραπέζης της Ελλάδος, Χρήστου Ράδου (από την Καλαμάτα) και της νοικοκυράς Ελένης Καλαμαριώτη (από τη Μεσσήνη). Το 1945 συναντά για πρώτη φορά τον Άθω Δημουλά (γενν. 1921). Γιος της φιλολόγου της στο σχολείο, μόλις είχε τελειώσει το Πολυτεχνείο και έκανε φροντιστήριο στα Μαθηματικά σε μαθήτριες που το χρειάζονταν. Ιούνιος, 1949: τελειώνει το ΣΤ' Γυμνάσιο. Σεπτέμβριος: προσλαμβάνεται στην Τράπεζα της Ελλάδος. Θα εργασθεί εκεί επί 25 χρόνια ". Κάθε πρωί η ιδια ιστορία. Από τις 8 έως τις 3. Και σε εποχές καθόλου ευνοικές για τις γυναίκες. " Η μπλε ποδιά με τον γιακά, που είμαστε υποχρεωμένες να φοράμε, ήταν το λιγότερο. Το ... περισσότερο ήταν ότι τρέμαμε τους διευθυντές. Κρυφοκοίταζαν από παντού αν εργάζεσαι". Εργάσθηκε από το 1949 ως το 1974 στην Τράπεζα της Ελλάδος και ανήκε επί πολλά χρόνια στη σύνταξη του περιοδικού της Τραπέζης: ο Κύκλος, όπου δημοσίευσε Ποιήματα και πεζά της. Το 1950 , 15 Ιουνίου, δημοσιεύονται δύο ποιήματά της στο περιοδικό Νέα Εστία με την υπογραφή: Κική Χρ. Ράδου.. Το 1952, 1 Ιανουαρίου, κρατάει στα χέρια της το πρώτο της βιβλίο: Κικής Ράδου," Ποιήματα" με εισαγωγή του Γεωργίου Φτέρη.Τυπώθηκε με πρωτοβουλία του θείου της, Παναγιώτη Καλαμαριώτη, αδερφού της μητέρας της, και της δόθηκε ως δώρο την ημέρα της ονομαστικής της γιορτής. " Είναι αυτός ο θείος, ο άνθρωπος που μ' έμαθε, ενδεχομένως να χρησιμοποιώ σωστά την ελληνική γλώσσα. Είναι αυτός που πήρε κάτι ορνιθοσκαλίσματα που έγραφα και τ' άφηνα σ' ένα συρταράκι...και τα τύπωσε (1998). Ο Πέτρος Χάρης πρόσεξε το βιβλίο της και έγραψε θετική κριτική στην εφημερίδα "Ελευθερία". Αυτό έκανε έξαλλο τον πατέρα της, που δεν ήθελε να φιγουράρει το όνομά του σε αριστερή εφημερίδα! Πάντως λίγο αργότερα θα αποσύρει η ίδια αυτήν την πρώτη της ακούσια εκδοτική εμφάνιση.
Μάιος 1954, , παντρεύεται τον Άθω Δημουλά. << Ηταν το βήμα μου, ήταν τα πόδια μου, τα χέρια μου, η αρτιότης μου. Εγώ ήμουνα ένα μικρό κορίτσι που διαμορφώθηκα μαζί του. Αν είχα παντρευτεί με έναν άλλο άνθρωπο που δεν είχε ιδέα από ποίηση, μπορεί να μην είχα καν συνεχίσει. Ήταν ένας συναρπαστικός άνθρωπος. Πανέξυπνος, ευγενικός, εσωστρεφής, ευαίσθητος -- εξ ου και η ποίησή του περιβαλλόταν με λεπτές κρούστες πάγου, που έπρεπε να τις διατρήσεις, για να φθάσεις στα θερμά κλίματα του ψυχισμού της. Το1955 γεννιέται ο γιος της Δημήτρης. Το 1956 εκδίδεται η ποιητική συλλογή: Έρεβος . Το 1957 γεννιέται η κόρη της Έλση. Το1958 κυκλοφορεί η συλλογή Ερήμην. Το 1960 δύο ποιηματά της δημοσιεύονται στο περιοδικό: "Καινούργια Εποχή". Η Μέλπω Αξιώτη σε επιστολή της από την Ιταλία προς τον Γιάννη Ρίτσο, γράφει: << Αλήθεια στην Καινούργια Εποχή υπάρχουν δύο περίφημα ποιηματα της Κικής Δημουλά. Το1963: Κυκλοφορεί η συλλογή "Επί τα ίχνη". Το 1971 εκδίδεται η συλλογή "Το λίγο του κόσμου".Το 1972 της απονέμεται το β' κρατικό βραβείο ποίησης για ¨"Το λίγο του κόσμου".. (το πρώτο δοθηκε στη Μαργαρίτα Δαλμάτη). Το 1974 συνταξιοδοτείται από την Τράπεζα της Ελλάδος. Το 1981 κυκλοφορεί η συλλογή της "Το τελευταίο σώμα μου" (Κείμενα). Το 1983 επανεκδίδεται: ¨"Το λίγο του κόσμου" (Νεφέλη).Το1985: Σεπτέμβριος πεθαίνει ο Άθως Δημουλάς: << έζησα μαζί του 35 χρόνια και τα τελευταία 13 χωρίς αυτόν. Ο θάνατός του μου έκοψε τα χέρια και τα πόδια, με αχρήστευσε, Μ' έκανε να τρέμω να βγω έξω, να συναντήσω ανθρώπους...>> Το 1986: πεθαίνει η μητέρα της... Το 1988: αρχίζει η συνεργασία με τις εκδόσεις "Στιγμή",που τυπώνουν και κυκλοφορούν τη συλλογή << Χαίρε Ποτέ >> Μετά το θάνατο του συζύγου της, του Άθω, η Δημουλά έγραψε το "Χαίρε ποτέ", που ήταν γεμάτο από εκείνον. Το 1989 της απονέμεται το α' κρατικό βραβείο ποιήσεως για τη συλλογή του "Χαίρε Ποτέ". Το 1990 επανεκδίδονται από τη "Στιγμή" οι συλλογές: "Έρεβος", "Ερήμην", το "λίγο του κόσμου". 1992: κυκλοφορεί η γαλλική μετάφραση της συλλογής : "Χαίρε Ποτέ". 1994: κυκλοφορεί "η εφηβεία της λήθης" (Στιγμή). Επανεκδίδεται η συλλογή "Επί τα Ίχνη". 15 Μαϊου: η Δημοτική Βιβλιοθήκη Λεχαινών και η πολιτιστική ομάδα "Φράγμα" οργανώνουν εκδήλωση για την ποίησή της. Το 1995 της απονέμεται (από την Ακαδημία Αθηνών) το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη: για τη συλλογή "η εφηβεία της λήθης". Κυλοφορεί ανθολογία ποιημάτων της στα γαλλικά. Η μεταφράστρια απαντά στην ερώτηση: πως η ποίηση της ελληνίδας ποιήτριας μιλάει στον Γάλλο αναγνώστη: η προσωποποίηση της φύσης είναι μοναδική στα ποιήματά της και κάνει τα πράγματα να ζωντανεύουν. Είναι γλωσσοπλάστης, δύσκολη στη μετάφραση, αλλά τα μοτίβα του θανάτου και της απουσίας που διατρέχουν το έργο της την κάνουν οικουμενική. Είναι ερωτική και διανοητική συγχρόνως. " Το 1999, 16 Μαρτίου, βραδιά αφιερωμένη στην ποίησή της, στο Σύλλογο Υπαλλήλων Τράπεζας της Ελλάδος (συνδιοργάνωση της πολιτιστικής Επιτροπής του Συλλόγου και του περιοδικού Μανδραγόρας). Το 2000 Κυκλοφορεί στην Ιταλία το βιβλίο "Η εφηβεία της λήθης, σε μετάφραση της Paola Maria Minucci και με εκτενή πρόλογό της, όπου η paola Maria Minuccι παρουσιάζει και αναλύει τα βασικά γνωρίσματά της ποιητικής της Δημουλά. Η Μιnucci είναι η πρώτη που παρουσίασε τη Δημουλά στην Ιταλία, αρχικά σε μια ανθολογία έξι σύγχρονων Ελλήνων ποιητών και αργότερα με δημοσιεύσεις μεταφρασμένων ποιημάτων της σε δυο ιταλικά λογοτεχνικά περιοδικά. Επίσης κυκλοφορεί γερμανική μετάφραση του "Ενός λεπτού μαζί". (Η μεταφραση από την Ευαγγελία Καραμούντζου, Φρανκφούρτη,εκδ. Dielmann).Τον Οκτώβριο της απονέμεται ομόφωνα το σερβικό βραβείο "Χρυσή Πένα", μετά από τη σχετική εισήγηση της προέδρου της επιτροπής: Γκάγκα Ρόσιτς.
Διακρίσεις και βραβεία: Το 2001, στις 22 Μαρτίου, της απονέμεται το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Η απονομή αυτή (για πρώτη φορά σε γυναίκα) θεωρήθηκε από τον Τύπο: προοίμιο για τη μελλοντική είσοδό της στις τάξεις της Ακαδημίας Αθηνών. Μάιος: κυκλοφορεί η συλλογή: Ήχος απομακρύνσεων (Ίκαρος). Εκδίδεται ανθολογία ποιημάτων της στα γερμανικά. Τον Δεκεμβριο: 11 ποιήματά της δένονται και ράβονται με το χέρι σε ένα καθόλου χειροποίητο βιβλίο: ήτοι 11 ποιήματά της σε 149 αριθμημένα αντίτυπα, από τις Εκδόσεις του Φοίνικα και από το εργαστήριο βιβλιοδεσιών του Μπάμπη Λέγγα με ένα σχέδιο του Χρήστου Μαρκίδη... Το 2002, 23 Φεβρουαρίου: Προσκεκλημένη από το Δημοτικό Ωδείο Καλαμάτας η Δημουλά διαβάζει ποιήματά της στον τόπο καταγωγής της.... Στις 28 Φεβρουαρίου εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, στην Τάξη των Γραμμάτων.(Πηγή: ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, ΑΦΙΈΡΩΜΑ,). Η αναγγελία της δημοσίευσης του Προεδρικού Διατάγματος περί επικυρώσεως της εκλογής της γίνεται στη δημόσια συνεδρίαση της Ακαδημίας στις 25 Απριλίου. "Δεν έχω ακόμη ξετρομάξει από το πόσο ανεφοδίαστη προσέρχομαι κάθε φορά σ' αυτή την ανώτατη, ζωντανή, στέρεη και, όχι πάντως, διατυμπανιζόμενη πνευματικότητα που πάλλεται εκεί μέσα...Δεν νιώθω καθόλου σαν τον βασιλια του παραμυθιού, που ενώ περιφέρεται γυμνός αυταπατάται ότι φοράει λαμπρά ενδύματα..."
Η ποίησή της χαρακτηρίζεται για την προσωποποίηση της φύσης. Τα μοτίβα του θανάτου και της απουσίας, που διατρέχουν το έργο της, την κάνουν οικουμενική. Το εκπληκτικό είναι ότι τα κόμματα και οι τελείες της σαν ήχος, γίνονται άνω τελείες. Ένα από τα χαρακτηριστικά της ποίησής της είναι ότι ο ακροατής κρατιέται μονίμως σε αναμονή. Οι παύσεις της έχουν ποιητικότητα. Το 2004, Νοέμβριος, κυκλοφορεί το Εκτός σχεδίου (Ίκαρος) βιβλίο με πεζά της κείμενα πρωτοδημοσιευμένα στο περιοδικό: Ο Κυκλος, που εξέδιδε η Τράπεζα της Ελλάδος. Πρόκειται για σύντομα κείμενα με τη μορφή άλλοτε σχεδίου, άλλοτε χρονογραφήματος και άλλοτε διηγήματος, με αυτοβιογραφικό, εξομολογητικό , ή ηθογραφικό περιεχόμενο.
Απρίλιος 2005: κυκλοφορεί η συλλογή "Χλόη Θερμοκηπίου" (Ίκαρος) [...] << Επιθυμώ. μια χλόη. Μακάρι να είναι και του Θερμοκηπίου. Δηλαδή μια μονομαχία με το αδύνατο... Επιθυμώ δεν σημαίνει ότι "απεταξάμην" τη ματαιότητα και το εφήμερο. Αλλά ούτε το ένα ούτε το άλλο είναι τόσο κακό, ώστε να μπορεί να μας παρακινήσει να απαρνηθούμε την αγάπη για την ζωή και τις χαρές της" ( Καθημερινή της Κυριακής, 17/4/2005). "Με όρους ζωγραφικής η ποίηση της Κικής Δημουλά είναι σαν μια υπαρξιακή: pop art, με έντονη αναφορά σε μια πραγματικότητα , που να ανατρέπεται τελείως, για να οδηγήσει σε μια υπέρβαση." 2007, Μάρτιος: κυκλοφορεί από τον Ίκαρο ο τόμος Συνάντηση, Γιάννης Ψυχοπαίδης -- Κική Δημουλά: Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης ανθολόγησε 80 ποιήματα της Δημουλά από το έρεβος μέχρι και τη Χλόη του Θερμοκηπίου και ζωγράφισε 73 πίνακες που τυπώθηκαν στο βιβλίο, αλλά και εκτέθηκαν στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Το 2008, 12 Ιανουαρίου: Ανοίγει τον κύκλο των εκδηλώσεων του Δημοτικού Περιφερειακού Θεάτρου Καλαμάτας " Αλεξανδρινά απογεύματα". Βραβεύεται με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας το 2010. /7 Οκτωβρίου: η ποιήτρια καλεσμένη από το Παράρτημα Βερολίνου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού με αφορμή την έκδοση βιβλίου με ποιήματά της στα γερμανικά μιλάει στο Literaturwerkstart για την ποίησή της.
Η Κική Δημουλά ξεκινώντας από κάποιο συγκεκριμένο ερέθισμα --που, επαναλαμβανόμενο συνήθως σηματοδοτεί το ποίημα -- απλώνεται βαθμιαία σε συνθέσεις με αυξανόμενη ένταση. Τα πράγματα που την περιβάλλουν μετουσιώνονται από λυρικές μνήμες και άμεσες αισθήσεις σε συστοιχίες εικόνων.. Tα ευρήματά της έχουν την ομορφιά του τυχαίου, καθώς τα εστιάζει στην καθημερινότητα, προς την οποίαν στρέφεται και με την οποία συνομιλεί. Από αυτό άλλωστε το πάθος της έντονης βίωσης και της καταχώρισης της σε ποιητικά σύμβολα πηγάζουν και πολλά στοιχεία της πρoσωπικής γραφής της Κικής Δημουλά: όπως ο καυστικός στίχος, ο πικρός καρυωτακικής προέλευσης ειρωνικός τόνος, οι καβαφικές αποχρώσεις, το τολμηρό επίθετο, η ολοκλήρωση ή η ανατροπή του νοήματος στους καταληκτικούς στίχους.
Η ποίηση της Κικής Δημουλά από τις πρώτες κιόλας συλλογές της έχει καθορίσει και το στίγμα της: ως ποίηση του εσωτερικού χώρου, που ξεκινάει από το ασήμαντο και το καθημερινό. Με συγγένεια προς τους ποιητές της υπαρξιακής αγωνίας, θα προσπαθήσει να ισορροπήσει ανάμεσα στις ξένες φωνές και στη δική της φωνή. Οι ριψοκίνδυνες αυτές ενέργειες θα διατηρηθούν ως τη συλλογή "Ερήμην" (1958), η οποία ολοκληρώνει και την πρώτη φάση της ποίησής της, στη διάρκεια της οποίας θα παρατηρήσουμε το γνώριμο γράψιμό της : πεζό, στεγνό και απογυμνωμένο από κάθε λυρική φόρτιση, Την 2η φάση, θα την καλύψουν α) η συλλογή 'Επί τα Ίχνη" (1963), και β) η συλλογή " Το λίγο του κόσμου" (1971) και "Το τελευταίο σώμα μου¨" (κείμενα): το 1981.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ (ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΡΕΒΟΣ, 1956)
Φορέσαμε μια ξαστεριά στα μάτια,
τη νύκτα
με τις φωτοβολίδες της ελπίδας κεντήσαμε,
και με συνέπεια εφοδιαστήκαμε.
Σκοτώσαμε την επιφύλαξη
με την αιχμή του απόλυτου,
και τη σιωπή μας
μ' ένα καίκι προσωρινότητας φυγαδεύσαμε.
Στρώσαμε το τραπέζι του αναπάντεχου
με δυό ποτήρια να κεράσουμε το ενδεχόμενο,
κι ανάβοντας το κερί της ευαισθησίας
πλάι στην καρδιά μας,
διαβάζουμε το λυρικό σαν όλα τηλεγράφημα
γεμάτο ανακωχή, ίσως και ειρήνη,
που μια στιγμή συνεπαρμένη
και κατάφωτη το φέρνει
συντεταγμένο από τη μοίρα μας
που με κηδεμονία αγέρωχη μας δένει.
Η ποίηση αποτελεί για την ποιήτρια το απαραίτητο διαπιστευτήριο για την πραγματοποίηση των συχνών επισκέψεών της στο σαγηνευτικό χώρο του "αναπάντεχου" και του διαρκώς "ενδεχόμενου". Η αισιοδοξία όμως έχει πρωτοφανέρωτη ομορφιά και καθώς εστιάζει στην καθημερινότητα οπλίζει τους ανθρώπους με ελπίδα και αφοβία.
" ΕΡΗΜΗΝ", (ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ "ΕΡΗΜΗΝ" )
Σημειώθηκε χθες
διόγκωση της ματαιότητας.
Αυτό, φυσικά,
κανείς δεν το αντελήφθη.
Κανείς απ' τους ελάχιστους << πλησίον μου >>.
Μονάχα εγώ
που όρθια μπρος στο μεσίστιο μέλλον μου, ( μεταφορά)
σε μια στάση ανήμπορη, αλλά κόσμια,
άφησα να διαφύγει από το χώρο μου
ένα ολόκληρο απόγευμα,
σε μια ρευστότητα αθεράπευτη,
γνωστή,
αλλ' επιδεινωμένη.
Η Κική Δημουλά από τις πρώτες κιόλας συλλογές της έχει καθορίσει και το στίγμα της ως ποίηση του εσωτερικού χώρου, που ξεκινάει από το ασήμαντο και το καθημερινό. Με συγγένεια προς τους ποιητές της υπαρξιακής αγωνίας θα σταθεί ακροβάτης ανάμεσα στις άλλες φωνές και στη δική της . Και αυτό θα διατηρηθεί ως το 1958, ως τη συλλογή "Ερήμην", που ολοκληρώνει την πρώτη φάση της ποίησής της. Η πιο ουσιαστική όμως φάση και η περισσότερο προσωπική είναι η δεύτερη φάση, που περιλαμβάνει τις συλλογές "Επί τα ίχνη " (1963) και "Το λίγο του κόσμου" (1971). Μια τριτη φάση περιλαμβάνει την ποιητικη συλλογη " Το τελευταίο σώμα μου (1981).
Τα βασικά χαρακτηριστικά της α) η αυστηρή οργάνωση του ποιήματος β) η γλώσσα γυμνή από κάθε λυρική φόρτιση γ) οι στίχοι κλειδιά, όπου αρθρώνονται τα πρώτα μοτίβα της ποιητικής γραφής (π.χ. διόγκωση της ματαιότητας, σε μια ρευστότητα αθεράπευτη)
" ΑΓΓΕΛΙΕΣ" (ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ¨"ΕΡΗΜΗΝ")
Διατίθεται απόγνωσις
εις αρίστην κατάστασιν,
και ευρύχωρον αδιέξοδον..
Σε τιμές ευκαιρίας.
Ανεκμετάλλευτον και εύκαρπον
έδαφος πωλείται
ελλείψει τύχης και διαθέσεως.
Και χρόνος
αμεταχείριστος εντελώς.
Πληροφορίαι: Αδιέξοδον.
Ωρα: Πάσα.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής της Κικής Δημουλά. είναι η αυστηρή οργάνωση του ποιήματος, η βιωματικά καβαφική στάση, γυμνή από κάθε λυρική φόρτιση. Έννοιες κλειδιά, όπου αρθρώνονται φειδωλά τα πρώτα μοτίβα της ποιητικής της γραφής: όπως η διόγκωση της ματαιότητας -- σε μια ρευστότητα αθεράπευτη -- που φορτίζουν το συναίσθημα και σηματοδοτούν το νόημα του ποιήματος. Καμιά φορά τα ποιήματα ακολουθούν πιστά τα πρότυπά τους και καμιά φορά εγγίζουν τα όρια του εμφανώς ευρηματικού και διανοητικού. Η ποίηση της Κικής Δημουλά, ενώ διατήρησε τα βασικά της χαρακτηριστικά, προσπαθεί να αποτυπώσει μέσα από τις πιο συνηθισμένες εικόνες της καθημερινής ζωής όχι μόνο την ένταση της εσωτερικής της διάθεσης, αλλά και τις διαθλάσεις της.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ (ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΡΗΜΗΝ, 1958)
( Μιλάει το εξώφυλλο)
Μου έβαλαν στη μασχάλη
και μου ανέθεσαν να συγκρατώ
και να εξαίρω
λίγες σελίδες με στίχους
-- εν ολίγοις μια ζωή.
Βρίσκομαι σε πολύ δύσκολη θέση.
Έχω στενή επαφή
με την πρώτη σελίδα:
αβέβαιη και ευφάνταστη.
Κατάγεται, όπως μου εμπιστεύτηκε,
εκ του απραγματοποιήτου.
Κι όταν πλήττω μαζί της
βεβαιώνει
πως κι οι επόμενες έχουν καταγωγή
εξίσου φειδωλή.
Και μια μονάχα απ' αυτές
καυχιέται
πως ήρθε από τον ήλιο.
Μα φαίνεται πως πρόκειται
για φαντασίες:
η πλειοψηφία των στίχων επιμένει,
με κάποιαν ανεξήγητην υπεροψία,
πως καμιά, μα καμιά
δεν έχουν συγγένεια
μ' ευδιάθετα πράγματα
όπως, ας πούμε ο ήλιος.
Αχθοφόρος μελαγχολίας,
λοιπόν, ορίστηκα.
Πάντως και μόνοι σας
το θέμα ερευνήστε.
Αν μη τι άλλο
κάνετε καλό
σ' ένα ανεύθυνο,
τελείως ανεύθυνο,
εξώφυλλο.
Η συλλογή Ερήμην,1958, διευρύνει τα γνωρίσματα του Ερέβους. Ο πρόλογος φέρει υπότιτλο μέσα σε παρένθεση. " Μιλάει το εξώφυλλο" του βιβλίου, το οποίο περιγράφει τη σχέση του με ό,τι ακολουθεί... Το εξώφυλλο διαδραματίζει το ρόλο ενός προσωρινού alter ego της ποιήτριας.. Ένα προσωπείο κατάλληλο να ικανοποιήσει τη φευγαλέα ανάγκη της να αναφερθεί στην ποίηση, που το εξώφυλλο αυτό προστατευτικά περικλείει και να διερευνήσει την καταγωγη της δικής της ποίησης και όχι της ποιήσεως γενικά.
Το πιο ενδιαφέρον εξωκειμενικό στοιχείο που εγκαινιάζεται με το "Ερήμην" είναι ο τρόπος με τον οποίον η Κική Δημουλά παρουσιάζει τα ποιήματα αυτά στην τυπογραφική τους μορφή παρεμβάλλοντας κενά μεταξύ προηγούμενων και επόμενων στίχων, σα να πρόκειται για αλλαγή παραγράφου σε πεζό κείμενο ή σαν να υποδηλώνει και να μας υπαγορεύει τον τρόπο και τις ανάσες με τις οποίες πρέπει να διαβάζουμε κάθε παρόμοιο ποίημα.
MΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΕΣ ( ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΡΕΒΟΣ)
Εύκολα περιγράφομαι και λύνομαι
με μονοκοντυλιές.
Δεν είναι βαρετό αυτό
τις χειμωνιάτικες βραδιές.
Τραβήξτε πρώτα μια στερεά,
μπηγμένη κατακόρυφα.
Αυτή θα είναι η πίστη μου.
Μια άλλη αμέσως από απέναντι
βυθίστε την στο κέντρο της σχεδόν,
κατάλληλα έτσι
να μοιάζ' η πρώτη κλονισμένη.
Βάλτε μεγάλες πλάι σε μικρές,
αχνές σε τονισμένες δίπλα,
να δείχνουνε τις τάσεις μου.
Φροντίστε αυτές να μην τελειώνουνε ποτέ
γιατί θα συντομέψετε άσχημα τη λύση μου.
Πετάξτε σκόρπιες μερικές,
αλλά σ' απίθανη κατεύθυνση,
τις αντιφάσεις μου.
Δύο μεγάλες κεντρικές προσθέστε
με του μοιραίου το χάσμα ανάμεσά τους.
Τώρα με το μολύβι
(ή με τη φαντασία σας)
φροντίστε πάνω από αυτά
μια καταχνιά να κάθεται,
γιατί με σκέτη μονοκοντυλιά
η θλίψη μου δεν περιγράφεται.
ΑΩΡΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΩΡΑ ( ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ:ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ)
Ανάμεσα νύκτας κι αυγής
σφηνωμένη βρήκα την άωρη ώρα.
Ασεβής ευθυμία πουλιών με ξύπνησε τόσο νωρίς
και βγήκα στων σκοταδιών την άμπωτη.
Το μπαλκόνι μου ήσυχα λάμνει
στ΄ αβαθή χρώματα.
Ονειρεύονται ακόμα οι κήποι
ερχομό αγνώστων ανθέων.
Αργά ξεδιπλώνεται ο περιβόητος ορίζοντας
σα φθηνή κορδέλα του μέτρου.
Με λήθη μοιάζει η θάλασσα: μας ξέχασαν.
Με λήθη μοιάζει το άπειρο. Άπειρος λήθη.
Ένα καiκι ξεκουρδίζεται στο βάθος,
το παίρνει η απόσταση και παίζει.
Μουρμουριστά των χρωμάτων η στάθμη ανεβαίνει.
Με βήμα περιπάτου πλησιάζουνε τα σχήματα.
Ξυπνάει ένα λευκό κουπί,
φτεροκοπάει μια στέγη,
ένα παραθυρόφυλλο σπαρτάρισε.
έντρομο αφυπνίζεται κάποιο καμπαναριό,
ένοχο: η πίστη πρέπει να ξυπνάει πρώτη.
Πρώτη απ' όλα.
Με βήμα περιπάτου πλησιάζουνε τα σχήματα.
Διαγράφονται κλειστές οι πόρτες
και τα όρια πεισμώνουν.
Σ' ενάργεια βγήκαν τα βουνά
και σε γυρίζουν πίσω.
Κι εσύ προσδοκία που πας;
Έχουν ξυπνήσει από ώρα οι αρνήσεις.
Κι εγώ, εγώ που είμαι και ονομάζομαι
προχωρημένη ώρα,
τι γυρεύω ανάμεσα σε τούτες τις νήπιες διαθέσεις;
α) Τόπος και χρόνος του ποιήματος. Ο χρόνος δηλώνεται από τον πρώτο στίχο: ανάμεσα νύκτας και αυγής. Πρόκειται για την ώρα του όρθρου, την ώρα δηλαδή που τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου είναι ακόμη ασαφή.( πρώτο μέρος του ποιήματος) β) Στο δεύτερο όμως μέρος του ποιήματος ο χρόνος μετατοπίζεται και τα σχήματα των αντικειμένων διαγράφονται καθαρότερα και ευκρινέστερα . Ο Τόπος του ποιήματος: κάποιο παραθαλάσσιο χωριό ή πόλη.
γ) Η ποιήτρια δεν περιορίζεται σε μια στατική και αντικειμενική περιγραφή του εξωτερικού κόσμου, αλλά τον δίνει με εικόνες, που το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η κινητικότητα. δ) οι εικόνες εκφράζουν ή συμφύρονται με τις διαθέσεις της: το μπαλκόνι μου ήσυχα λάμνει.. Αντικείμενο της περιγραφής την ώρα του όρθρου είναι τα εξής 1) ο κελαηδισμός των πουλιών (στ. 3-4), 2), το μπαλκόνι της (στ. 5-6), 3) οι κήποι της (στ. 7-8), ο ορίζοντας: (στ. 9-10), 5) η θάλασσα με την απεραντωσύνη της (στ. 11-12), 6) ένα ψαράδικο που ταξιδεύει για ψάρεμα (στ.13-14/ 7) η βαθμιαία διασαφήνιση των χρωμάτων και των πραγμάτων, που ακούγονται σαν τα νερά να μουρμουρίζουν, καθώς ανεβαίνει η στάθμη τους (στ. 15--16), (στ. 17- 19). Τα συναισθήματα κατακλύζουν την ποιήτρια, καθώς βλέπει στο πρώτο μέρος της να ξεκαθαρίζουν τα πράγματα αποκαλύπτοντας τη μαγεία που εκπέμπει η καθημερινότητα, καθώς αυτή ξεδιπλώνει την πρωτοτυπία της.
Στο πρώτο μέρος η ώρα/ ο χρόνος εγκλωβίζεται, σφηνώνεται ανάμεσα στη νύκτα και στην αυγή. Το κελάηδημα των πουλιών δε σέβεται την ησυχία της ώρας, Στα χαράματα, την ώρα που έχει αποτραβηχτεί το σκοτάδι, το μπαλκόνι της ποιήτριας μοιάζει να ταξιδεύει, να κωπηλατεί. Οι κήποι της ονειρεύονται καινούρια λουλούδια εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο και την καλή της διάθεση, Την ψυχική της αυτή ενέργεια τη σιγοντάρει ο ορίζοντας και η απεραντωσύνη της θάλασσας. Από ένα ψαροκάικο που παίζει με το κύμα ακούγεται το σιγανό μουρμούρισμά του. Τις εικόνες από τον κόσμο της συνείδησης τις ξυπνάει κάποιο καμπαναριό ένοχο, καθώς με τον δυνατό ήχο του υπενθυμίζει τη δύναμη της πίστης: που πρέπει να ξυπνάει πρώτη από όλα τα άλλα. Στο πρώτο λοιπόν μέρος η ποιήτρια αποδίδει την ασάφεια, που προσιδιάζει στα πράγματα, όπως τα αποτυπώνει το χρώμα της αυγής στη διάρκεια του όρθρου. Ενώ από τον στίχο 28 νιώθει την πραγματικότητα, πως η προσδοκία της είναι σε αδιέξοδο που δεν της επιτρέπει να ζήσει, όπως έζησε στην πρώτη ενότητα..., ,, που μπορούσε να απολαύσει την ζωή: " Κι εγώ που είμαι και ονομάζομαι προχωρημένη ώρα, τι γυρεύω ανάμεσα σε τούτες τις νήπιες διαθέσεις";
ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΑ ( ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ)
Στην Αργυρώ Νεγρεπόντη
Σε κάποιαν έκθεση, κυρία,
είχ' αγοράσει τα " Καράβια" σας,
με αρκετή απάθεια τότε για το θέμα
πλοίον, ιστίον και παν μέσον.
Η λεπτή τέχνη της ακινησίας τους,
αφηγημένη σε χαλκό,
φούσκωνε τα πανιά της αφοβίας μου
κι η αλλαγμένη θάλασσα
στο χρώμα της φωτιάς που πρωτοκαίει,
του χαλκού όταν πυρώνει
απ' την τριβή της σύλληψής σας,
με γέμιζε υγεία:
επιτέλους μια θάλασσα όχι γαλάζια.
Αυτά πριν από χρόνια.
Παραμέλησα τα καράβια σας
χρόνια σε κάποιον τοίχο,
λάσκα δεμένα
στην υπογραφή σας " Αργυρώ".
Αλλά τώρα, μετ' από τόσα χρόνια, Αργυρώ,
πές μου τι θα σου στοίχιζε
μια πρόβλεψη ανέμων;
Πάνω στη θάλασσα,
πίσω απ' τα καράβια,
έπρεπε να 'χεις χαράξει
και κάποιο γλιτωμό.
αφού βουλιάξαν όλοι οι τρόποι
θα έφευγα με μια χαλκογραφία.
Μια χαλκογραφία έργο της Αργυρώς Νεγρεπόντη με μοτίβο "λάσκα δεμένα" καράβια σε μια θάλασσα στο χρώμα της φωτιάς, που αγόρασε κάποτε "σε κάποιαν έκθεση" θα λειτουργούσαν γι' αυτή ως μια διέξοδος φυγής από την επαναλαμβανόμενη καθημερινότητά της πυροδοτώντας τη μνήμη, νοσταλγώντας ή σαρκάζοντας ή αναπολώντας κάθε στιγμή την ζωή της ως σκεπτόμενος άνθρωπος, που προβληματίζεται για όσα γίνονται και για όσα δεν γίνονται. Ή και θα θεωρούνταν ως αφορμές συνειρμικής σύνδεσης με το παρελθόν , για να θυμηθεί μια προσωπική της στιγμή ή και μια ζεστή ανάμνηση.. Όμως η Νεγρεπόντη απέδωσε τα καράβια ακίνητα κι αυτό ενοχλούσε την ποιήτρια, γιατί έτσι σφηνώθηκε μια ολόκληρη ζωή σε μια ακινησία, από όπου μάταια κατάφερνε να ξεφύγει.
ΤΑ ΠΑΘΗ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ( ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟ ΛΙΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ/ 1971)
Εν μέσω λογισμών και παραλογισμών
άρχισε η βροχή να λιώνει τα μεσάνυχτα
μ' αυτόν τον νικημένο πάντα ήχο
σι, σι, σι.
Ήχος συρτός, συλλογιστός, συνέρημος,
ήχος κανονικός κανονικής βροχής.
Όμως ο παραλογισμός
άλλη γραφή κι άλλην ανάγνωση
μου 'μαθε για τους ήχους.
Κι όλη τη νύκτα ακούω και διαβάζω τη βροχή,
σίγμα πλάι σε γιώτα, γιώτα κοντά στο σίγμα,
κρυστάλλινα ψηφία που τσουγκρίζουν
και μουρμουρίζουν ένα εσύ, εσύ,εσύ.
Κάθε σταγόνα κι ένα εσύ,
όλη τη νύκτα
ο ίδιος παρεξηγημένος ήχος,
αξημέρωτος ήχος,
αξημέρωτη ανάγκη εσύ,
βραδύγλωσση βροχή,
σαν πρόθεση ναυαγισμένη
κάτι μακρύ να διηγηθεί
και λέει μόνο εσύ, εσύ,
νοσταλγία δισύλλαβη,
ένταση μονολεκτική,
το ένα εσύ σαν μνήμη,
το άλλο σαν μομφή
και σαν μοιρολατρία,
τόση βροχή για μια απουσία,
τόση αγρύπνια για μια λέξη,
πολύ με ζάλισε απόψε η βροχή
μ΄αυτή της την μεροληψία
όλο εσύ, εσύ, εσύ.
σαν όλα τ' άλλα να ΄ναι αμελητέα
και μόνο εσύ, εσύ, εσύ..
( "Τα πάθη της Βροχής" ). Το "συ" ακούγεται συνεχώς , για να θυμίζει το εσύ, την πρόσφατη απώλεια του Αθω Δημουλά. Μπορεί κανείς να αισθανθεί μέσα από τη συνεχή παρατακτική σύνδεση των προτάσεων: τη βροχή που πέφτει ασταμάτητα, όπως ατελείωτες είναι και οι σκέψεις και τα συναισθήματα της ποιήτριας που τονίζουν και τη δραματικότητα της ποιητικής της φωνής:... Το συναίσθημα της μοναξιάς από την απουσία ενός αγαπημένου ανθρώπου αναδύεται μέσα από τη μελαγχολική ατμόσφαιρα του ποιηματος. Η ποιήτρια δημιουργώντας μια υποβλητική ατμόσφαιρα δίνει μια άλλη διάσταση: ο μονότονος ήχος της βροχής που ακούγεται μέσα στη νύκτα καθρεπτίζοντας τα συναισθήματά της μεταμορφώνεται στη λέξη που εκείνη επιθυμεί να προφέρει. Παρόλο δε που επαναλαμβάνεται η λέξη "εσύ", το ποίημα έχει περισσότερο τη μορφή μονολόγου.
Ερώτηση: 1) βραδύγλωση βροχή: τι θα ήταν αυτό που θα μπορούσε να διηγηθεί αυτή η βροχή και πως αυτό συμβάλλει στη συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου;
ΜΕΣΙΤΕΙΕΣ, (ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ: ΤΟ ΛΊΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ)
Με γυροφέρνει η άνοιξη,
αλλά εγώ άλλη φορά
πορεία δεν αλλάζω για ενα έαρ.
Ας μοιάζει μ' οτιδήποτε το σούρουπο.
Δεν θα ποτίζω με το αίμα μου ομοιότητες.
Τα όνειρα που είδα
αποδειχτήκαν ανυπόληπτα:
πήγαν και μ' άλλους ύπνους.
Όχι, δεν παίρνω άλλο διαταγές.
Όταν μου λέγανε τα σύννεφα ταξίδευε
ταξίδευα
κι όταν μου λέγανε τα όνειρα περίμενε
περίμενα.
Όχι, δεν παίρνω άλλο διαταγές.
Τα δούλεψα πιστά τα διαλυτά.
Με γυροφέρνει από χθες η άνοιξη.
Μια νερατζιά με κοίταξε
με διάθεση υπόπικρη,
και μού 'κλεισε το δρόμο
μια μυρωδιά επιστροφής.
Με παζαρεύει η τοκογλύφος μνήμη:
για να μου δώσει έναν Μάιο παλιό,
μαζί και με τις νερατζιές,
για να μου δώσει κυρίως τη μορφή,
που στη μεταφορά της
από σταθμό της λήθης σε σταθμό
χτυπήθηκε στα μάτια και στο στόμα
--- γι αυτά πληρώνεις---,
μου παίρνει ένα μέλλον.
