Περιήγηση στην Ερμούπολη της Σύρου με την αύρα του Αιγαίου και με τη ματιά του Κωνσταντίνου Κορωναίου

        Ερμούπολη: άρωμα ζωής και πολιτισμού

      " Μια προσεκτική ματιά στα νεοκλασικά κτίρια που περιβάλλουν τον περίπατο μας στην πόλη της Ερμούπολης είναι αρκετή, για να με  ενθουσιάσει. Η τεχνολογία με τις φωτογραφικές απεικονίσεις των νεοκλασικών κτιρίων  ευνόησε την ψηφιακή περιήγηση και λειτούργησε ως πρόκληση, ως εσωτερική ανάγκη, να γνωρίσω κομμάτι κομμάτι την ιστορία της Ερμούπολης μέσα από τα κτίρια και τις οδούς, αλλά και ως πρόσκληση να την επισκεφθώ. Η περιήγηση όμως δεν εστιάζεται μόνο στη φωτογραφική απεικόνιση των νεοκλασικών κτιρίων, αλλά μετατρέπεται σε μια εικονογραφημένη αφήγηση, όπου εικόνα και λόγος συνδυάζεται συμπληρωματικά. Φέρνει δε στο φως το άρωμα ζωής που εκπέμπει η πόλη και  που διαθλάται στην καθημερινότητα της. Έτσι η  μαγεία του καινούργιου στη διάρκεια των διακοπών έχει αναχθεί στη γνωριμία ενός τόπου, της Ερμούπολης

            Η Ερμούπολη νεόδμητη, προσφυγική, καταφύγιο, αποκούμπι, εφαλτήριο και σταυροδρόμι

      Με την ιστορία της Ερμούπολης είναι ζυμωμένα τα έργα του Βικέλα, ο οποίος με συγκλονιστική πυκνότητα λόγου αφηγείται τη γέννηση της Ερμούπολης.

     "Ο πληθυσμός της Σύρου περιωρίζετο τότε εντός της αποτόμου εκείνης και πενιχράς κορυφής. Καθ' όλην την έκτασιν, την οποίαν καλύπτει η πλουσία Ερμούπολις, δεν έβλεπες ή βράχους γυμνούς. Μόνον εκεί, όπου σήμερον επί λιθοστρώτου πλατείας παιανίζει μουσική και σύρουν αι κυρίαι τας μεταξωτάς ουράς των, κήποι τινές και ολίγα δένδρα εμαρτύρουν των πτωχών κατοίκων την φιλοπονίαν, τρεις τέσσαρες αποθήκαι διά τους οίνους ήσαν τα μόνα επί της ακτής κτίρια. Πλησίον αυτών, επί του αιγιαλού, είχε νεωστί οικοδομηθεί πενιχρόν καφενείον, χρησιμεύον και ως ξενοδοχείον και ως γραφείον και ως  χρηματιστήριον".

    Το ανωτέρω χωρίον δεν θα είχε νόημα, αν δεν υπήρχε "η πλουσία Ερμούπολις της σήμερον", (1878),η οποία υπαινίσσεται την καταξιωμένη πόλη, που δικαιώνει την Επανάσταση. Η πόλη, η γεμάτη σφρίγος με τις μουσικές, τα μεταξωτά ενδύματα, τα λιθόστρωτα δρομάκια, που  συνιστά ζωτικό  σημείο αναφοράς.

     Ο Βικέλας  γράφει στο βιβλίο του «Η ζωή μου» για τον σύζυγο της θείας του, ότι κατέφυγε κατά την Επανάσταση στη Σύρο. «Εκεί επεδόθη εις το εμπόριον … Κατείχεν θέσιν εκ των πρώτων μεταξύ των οικιστών της Ερμουπόλεως, έζη ανέτως, ηξιώθη δε να κατεδαφίσει την πρώτην ταπεινήν κατοικίαν του, απέναντι της ιδικής μας καλύβης και επί του αυτού γηπέδου να οικοδομήσει οικίαν διώροφον δυναμένη να χαρακτηρισθεί ως πολυτελής. Αι αξιώσεις πολυτελείας διετρανούντο ιδίως εις τας οροφάς των δωματίων, όπου Ιταλός ζωγράφος εκ των προσφύγων του 1848, επεσώρευσε, διά χρωμάτων υπέρ το δέον ζωηρών, σκηνάς  ποικίλας της Μυθολογίας. Αλλά υπό τας οροφάς εκείνας δεν μετεβλήθη ο πρώην οικογενειακός βίος". Σε άλλο δε σημείο γράφει .." Εις την Σύραν η εγκατάστασις μας έγινεν ευκόλως χάρις εις τας αποκτηθείσας έξεις εκ των πολλών μεταναστεύσεων και μετοικεσιών. Ενοικιάσαμεν κατοικίαν ευάερον, προς τα Βαπόρια, διά των ολίγων δε αγορασθέντων επίπλων η μήτηρ μου κατόρθωσεν εκ του προχείρου να δώσει χάριν και κοσμιότητα εις τα δωμάτια της".

    Μπορεί το ερέθισμα να είναι μια λέξη. Αγαπώ τη λέξη που με ταξιδεύει! Μπορεί να είναι ένα χρώμα, όπως το χρώμα του Αιγαίου με το εκτυφλωτικό φως, που χωρίς να το καταλάβεις μπαίνει στις φλέβες σου. Η Ερμούπολη της Σύρου, μια νησιωτική πόλη, ακτινοβολεί στο εκτυφλωτικό φως του Αιγαίου με τα εντυπωσιακά νεοκλασικά κτίρια.

Η ανάγνωση του παρόντος ως αντανάκλαση του παρελθόντος

    Η περιήγηση στην Ερμούπολη μας μεταφέρει στον 19ον αιώνα. Η πόλη ιδρύθηκε από τους παροίκους πρόσφυγες, που ήρθαν κατά την Επανάσταση από τη Χίο, τα Ψαρά, τη Σμύρνη, τις Κυδωνίες και από άλλους ελληνικούς τόπους, για να λυτρωθούν από την ξενική κατάκτηση αναζητώντας ασφάλεια. Είναι αξιοπρόσεκτο το πως η πόλη αυτή σκέπασε συμμετρικά αυτούς τους λόφους τους γυμνούς, πως άνθισε αυτή η ζωή μέσα από ένα έρημο νησί, πως ανέπτυξε σημαντική εμπορική, καλλιτεχνική και πνευματική κίνηση και πως εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο λιμάνι της Χώρας. Η εικόνα όμως του παρόντος διαμορφώνεται μέσα από την αντανάκλαση του παρελθόντος. Αυτά τα περασμένα μεγαλεία αναζητώ και εγώ στους δρόμους της Ερμούπολης και στα αρχοντικά της "διαβάζω" την πορεία από το λαμπρό παρελθόν της στο παρόν της αξιοπρέπειας και της αρχοντιάς. Ιχνηλατώντας ιστορικά την περίοδο των 80 χρόνων του 19^ου αιώνα έρχονται στο νου μου ονόματα ανθρώπων, που συνέβαλαν στη διαχρονική ανάπτυξη της πόλης. Τέτοιες προσωπικότητες ήσαν ο Κ. Τσιροπινάς, ο Δ Βαφιαδάκης, ο Ε Λαδόπουλος, ο Δ. Βοκοτόπουλος, ο Λουκάς Ράλλης, ο Στ. Πρώ'ι'ος… στους οποίους ο Δήμος απέδωσε φόρο τιμής συνδέοντας το επώνυμο τους με τις ονομασίες οδών και πλατειών (Πλατεία Τσιροπινά, οδός Δ. Βαφιαδάκη, Ε. Λαδόπουλου, Δ. Βοκοτόπουλου, Λουκά Ράλλη, Γ. Σουρή, κ.λ.π.)

Αποτέλεσμα αυτής της ευμάρειας ήταν η κατασκευή νεοκλασικών κτιρίων, που σχεδιάστηκαν από μεγάλους αρχιτέκτονες, Ευρωπαίους και Έλληνες  από το 1834 ως τα τέλη του προπερασμένου αιώνα. Έτσι η πόλη αυτή διετήρησε τον οικιστικό της χαρακτήρα με τις θαυμάσιες οροφογραφίες και  τοιχογραφίες καθώς και την πλούσια μαρμάρινη διακόσμηση.

Οροφογραφίες και τοιχογραφίες, αρχιτεκτονικός πλούτος που   μορφοποιείται σε πολιτισμό.

    Δύσκολα θα μπορούσε να ξεχωρίσει κανείς ορισμένα μόνο οικοδομήματα, αφού διατηρείται ολόκληρη σχεδόν η παλιά πόλη του 19ου αιώνα. Εστιάζω τη ματιά μου σε μερικά από τα νεοκλασικά κτίρια, που μου έκαναν τη μεγαλύτερη εντύπωση, όπως στο αρχοντικό του Χιώτη μαρκήσιου Ν. Πρασσακάκη. Είναι ένα από τα πρώτα χρονολογημένα σπίτια, έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα Erlacher. Όμοιό του δεν υπήρχε σε καμιά άλλη ελληνική πόλη. Ο πρίγκιπας και περιηγητής Puckler Muskau, που επισκέφθηκε τη Σύρο το 1836, μιλάει με θαυμασμό για τη συμμετρική αρχιτεκτονική του, τις μαρμάρινες σκάλες του, τα ψηλοτάβανα δωμάτια με τις πολύχρωμες και περίτεχνες οροφογραφίες (εικ.1,2,3,4), την απλότητα και τις ωραίες αναλογίες του. Το αρχοντικό αυτό έχει αλλάξει πολλούς ιδιοκτήτες. Σήμερα είναι γνωστό ως αρχοντικό του Βοκοτόπουλου και  λειτουργεί ως  Επιμελητήριο Κυκλάδων.                                                         

                                    Εικ. 1

  εικ. 1 Επιγραφή με τον Κερδώο Ερμή σε μαρμάρινη πλάκα του Επιμελητηρίου Κυκλάδων

                                            Εικ. 2

    Εικ.2 Ζωγραφιστή ζωφόρος που περιτρέχει το πάνω μέρος των τοίχων με τα πορτρέτα τεσσάρων προσώπων της Επαναστάσεως του 1821, του Ρήγα, του Λόρδου Βύρωνα, του Ιωάννη Καποδίστρια και του Οδυσσέα Ανδρούτσου                                                        

                                              Εικ. 3

                                                  Εικ. 4

     Εικ.3 Λεπτομέρεια από οροφογραφία στο Μέγαρο του Ν.Πρασσακάκη, που προκαλεί εντύπωση

     Εικ.4 Τα πορτρέτα 4 ηρώων της Επαναστάσεως του 1821 σε οροφογραφία

                                            Εικ.5                                 

                                               Εικ. 6

    Εικ 5, Εικ. 6 Λεπτομέρειες από οροφογραφίες στο αρχοντικό του Βοκοτόπουλου με μια μοναδικότητα πρωτόγνωρη. (Το κτίριο του Πρασσακάκη ανήκει σήμερα στον Βοκοτόπουλο και στεγάζει το Επιμελητήριο Κυκλάδων.)

         Ενδιαφέρουσες οι οροφογραφίες και σε μια σειρά σπιτιών της Ερμούπολης με σκηνές από τη Μυθολογία και την Ν.Ε.   Ιστορία

                                               Eικ.7

    Εικ. 7 Οροφογραφία σαλονιού στο αρχοντικό Χρ. Νικολαΐδη και σήμερα αρχοντικό Κοή.

    Στις 4 γωνίες της οροφής, έξω από τον κύκλο, είναι ζωγραφισμένοι  4 ήρωες της ελληνικής Επαναστάσεως. Στην οροφή απεικονίζονται ανοίγματα, από τα οποία προβάλλει ο γαλανός ουρανός και 8 από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου : ο Δίας, ο Ερμής, η Θέμις, ο Απόλλων, η Δήμητρα, η Αθηνά, ο Ποσειδών και η Άρτεμις. Μόνο ο Ποσειδών εικονίζεται στο βασίλειο του,  στη θάλασσα, ενώ οι άλλοι "πετάνε στα σύννεφα".

                                                Εικ 8

                                                     Εικ.9

    Εικ. 8, Εικ. 9 Οροφογραφίες στο Μέγαρο Νικολαΐδη και σήμερα Μέγαρο Κοή. Διακοσμητικά σχέδια από τον κόσμο της φύσης κοσμούν τις φατνωματικές οροφές.

       Το Δημοτικό Θέατρο "Απόλλων"

     Οι ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν στην ίδρυση της Ερμούπολης, συνέβαλλαν στη συγκρότηση της πολιτιστικής και κοινωνικής φυσιογνωμίας της. Έμβλημα της πολιτιστικής ανάπτυξης και σήμα κατατεθέν της Σύρου αποτελεί το Δημοτικό θέατρο "ΑΠΟΛΛΩΝ",  ένα από τα εντυπωσιακότερα στολίδια της Σύρου και από τα πρώτα θέατρα του Νεοελληνικού Κράτους, που στέγαζε παραστάσεις όπερας και μελοδράματος. Σήμερα φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις και το φεστιβάλ Αιγαίου... Εξωτερικά το θέατρο είναι ένα απλό διώροφο κτίριο με χαμηλή μαρμάρινη βάση και σοβατισμένες όψεις.

                                                            Εικ.10

   Εικ. 10 Το Δημοτικό θέατρο "Απόλλων" χτίσθηκε στα 1862-- 1864 σε σχέδια του αρχιτέκτονα P. Sampo. Η λειτουργία του άρχισε στις 20 Απριλίου 1864, με το Ριγκολέτο του VERDI.( πηγή εφημ. Χρηματιστηρίον αρ. 75/ 29- 4- 1864)

                             Εικ. 11                                                 Εικ. 12                   

    Εικ.11, Εικ.12 Γύρω από τον πολύφωτο της οροφής κυριαρχεί η οροφογραφία με παραστάσεις των     ποιητών, του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη καθώς και των μουσικοσυνθετών, όπως του Gioacchino Rossini, του Wolfgang Amadeus, του Giuseppe Verdi, του Vincenzo Bellini κ.α.

    Μια περιήγηση στα σοκάκια της Ερμούπολης μου δίνει την ευκαιρία να αναλογισθώ και κάποιες εκφάνσεις της  ανάπτυξης, που παρουσίασε η Σύρος, αφού χάρη στα κτίρια που την κοσμούν και στο ρόλο που επιτελούν, θεωρείται μια από τις ωραιότερες πόλεις της Ελλάδος. Ήδη μια περιδιάβαση στον προβλήτα του λιμανιού μου παραπέμπει τη μνήμη στην Ιστορία, τότε που η Σύρος κατέλαβε τη θέση των παλαιών κέντρων που παρήκμασαν. Η στρατηγική της θέση στο κέντρο του Αιγαίου και πάνω ακριβώς στις διαδρομές που τη συνέδεαν με τους μεσογειακούς δρόμους του εμπορίου συνέβαλε στη δημιουργία ισχυρότατου ναυτιλιακού κέντρου. Στην ανάπτυξη αυτή σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η δυναμική παρουσία και δραστηριότητα των ελληνικών παροικιών στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής, στα λιμάνια της Νότιας Ρωσίας, στις εκβολές του Δούναβη, στην Κωνσταντινούπολη κ.α. Οι εκφάνσεις αυτής της ανάπτυξης συνδέθηκαν με την ιστορική ταυτότητα της Σύρου, η οποία έπαιξε το ρόλο του  διαμετακομιστικού κέντρου, καθώς τον προπερασμένον αιώνα διακινούσε στην Ευρώπη με ιστιοφόρα και αργότερα με ατμόπλοια τα εμπορεύματα που συγκεντρώνονταν στις Αποθήκες της. Τα ελληνικά ατμόπλοια είχαν από το 1857 ως κύρια βάση και έδρα τους την Ερμούπολη. "Ο λιμήν ήταν  κενός πλοίων, αφού άπαντα είναι εν ναυλώσει. Το εμπόριο σταριού από τη Μαύρη θάλασσα προς Γαλλία και Αγγλία ανήλθε σε πρωτοφανή ύψη και οι εργασίες στο ναυπηγείο βρέθηκαν σε μεγάλη άνοδο". (πηγή Θωμάς Δρίκος "πολιτικές έριδες στην Ερμούπολη της Σύρου επί Δημαρχίας Δημητρίου Βαφιαδάκη")       

                                                                                                   Εικ.13                                 Εικ. 14

    Εικ.13 Το κτίριο του Τελωνείου, έργο του Αλ. Γεωργαντά

    Εικ.14 Οι παλαιές Αποθήκες Διαμετακομίσεως

     Οι παλαιές Αποθήκες Διαμετακομίσεως κτίσθηκαν στα 1834-1839, με δύο πτέρυγες σε συμμετρική διάταξη και ακολούθησαν την παλαιά ακτογραμμή. Σε κάθε πτέρυγα υπήρχαν επτά Αποθήκες, μπροστά από τις οποίες υπήρχε στοά, στην οποίαν οι μαούνες ξεφόρτωναν τα προϊόντα. Από τον Μεσοπόλεμο έπαψαν να επιτελούν την αρχική λειτουργία. Σε 4 από τις Αποθήκες της Νότιας πτέρυγας δημιουργήθηκε το 1994 η Πινακοθήκη Κυκλάδων.

     Μετά την περιδιάβαση στις Αποθήκες Διαμετακομίσεως τραβά τη ματιά μου η συνοικία "Βαπόρια", καθώς αναδύεται από τη θάλασσα η σιλουέτα των νεοκλασικών κτιρίων της. Περπατώντας στα καλντερίμια της  απεικονίζω με φωτογραφικό φακό το χρονικό της παρουσίας της με τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες των αρχοντικών, που γαντζωμένα πάνω  στους βράχους   αναδεικνύουν την αίγλη τους, την ώρα που  καθρεπτίζονται στο νερό, όταν ο ήλιος σκορπάει το φως  του στο πέλαγος. Τα σπίτια αυτά παρατεταγμένα το ένα δίπλα στο άλλο πάνω από τη θάλασσα συναγωνίζονται μεταξύ τους σε μεγαλοπρέπεια. Εντυπώνω στη μνήμη τα αξιόλογα κτίρια με τον πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο, τον δουλεμένο με περισσή δεξιοτεχνία από  τους αρχιτέκτονες Τσίλλερ, Βλυσίδη κ.α, οι οποίοι άφησαν τη σφραγίδα της προσωπικότητας τους.

Εικ. 15, Ένα από τα πιο αξιόλογα κτίρια είναι το Δημαρχιακό μέγαρο, έργο του αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ. Η σφραγίδα του Τσίλλερ υπήρξε ανεξίτηλη λόγω της ισχυρής παρακαταθήκης του σε μνημειακού χαρακτήρα έργα στην Ελλάδα, αλλά και λόγω της επίδρασης που είχε το έργο του σε μια ολόκληρη εποχή. Το μεγαλόπρεπο αυτό κτίριο  ήταν ζήτημα κύρους για την πόλη, αλλά και τόνωσης του ηθικού των Ερμουπολιτών σε μια εποχή δύσκολη. Η θεμελίωση του έγινε το 1876.

                 Εικ. 16                                              Εικ. 17

   Εικ.16 Το κλιμακοστάσιο και η υαλοσκεπής στέγη ενός από τα δύο αίθρια του  Δημαρχιακού Μεγάρου

   Εικ.17 Η πλατεία Μιαούλη με το λιθόστρωτο δάπεδο από μάρμαρο της Τήνου είναι η καρδιά της Ερμούπολης. Στα σκαλοπάτια του Δημαρχιακού μεγάρου ο ανδριάντας του Ανδρέα Μιαούλη, έργο του γλύπτη Γ Μπονάνου. Ο Υδραίος καπετάνιος κρατά πηδάλιο και ναυτικό τηλεσκόπιο. Το βάθρο του αγάλματος διακοσμείται με ναυτικά σύμβολα.

                                           Εικ. 18                                                      Εικ. 19

   Εικ.18 Η πρόσοψη του Δημαρχιακού Μεγάρου με την επιγραφή κάτω από το αέτωμα " Ερμού Δήμος τάδ' είσατο δημαρχούντος Βαφιαδάκη "   

   Εικ. 19 Γραμματόσημο με τον Κερδώον και Λόγιον Ερμή, το όνομα του οποίου δόθηκε στην  πόλη της Ερμούπολης

   H επιγραφή " Ερμού Δήμος τάδ' είσατο δημαρχούντος Βαφιαδάκη " στο επιβλητικό  Δημαρχείο της Ερμούπολης μας θυμίζει την απόφαση των πρώτων κατοίκων να συγκροτήσουν κοινότητα και να δώσουν το όνομα στην πόλη αυτή. Δεν αφήνει δε καμιά αμφιβολία για την ισχύ της σύνδεσης του τότε Δημάρχου Βαφιαδάκη με την Ιστορία της Ερμούπολης. Στα δημοτικά έργα της θητείας του ως δημάρχου οφείλεται η οικιστική αναμόρφωση της πόλης και η σημερινή αρχιτεκτονική της μορφή.

    Τη μοναδική αυτή στιγμή της ονοματοθεσίας την έχει διασώσει στις "Αναμνήσεις"  του ο Λουκάς Ράλλης λέγοντας"Κύριοι υπό την σκέπην του Ερμού, εφόρου του εμπορίου, προήχθη η πόλις αυτή. Δίκαιον και πρέπον διά τούτο, να την αφιερώσωμεν  εις τον Κερδώον Ερμήν και να την ονομάσωμεν Ερμούπολιν". Έτσι καθιερώθηκε το όνομα της νέας πόλεως.

       O ρόλος των νεοκλασικών κτιρίων και η διαλεκτική τους σχέση με τις λειτουργίες της  πόλης

   Η περιήγηση, όσο εμπλουτίζεται με γνώσεις, αποβαίνει "ταξίδι". Το ταξίδι επεκτείνεται σε νεοκλασικά κτίρια, όπου παλλόταν η ζωή των κοινωνικών τάξεων της πόλης.

       Κοινωνικές σχέσεις

       Πρωταρχική σημασία για την κοινωνική δομή της Ερμούπολης είχε η καθιέρωση του θεσμού της Λέσχης. Οι Ερμουπολίτες έμποροι έχοντας ως πρότυπο τα αγγλικά clubs ίδρυσαν από νωρίς λέσχες, οι οποίες λειτουργούσαν ως χώροι κοσμικών εκδηλώσεων ( πηγή : "Οδηγός : Ερμούπολη, Σύρος"). Οι παλαιότερες Λέσχες ήσαν η Λέσχη "Ερμής" (1836) και η Λέσχη "των Ερμουπολιτών" (1838), γνωστές ως Λέσχες "Χιωτών" και "μη Χιωτών". Οι Χιώτες είχαν συγκροτήσει δική τους Λέσχη, από την οποίαν αποκλείουν, όσους δεν κατάγονταν από τη Χίο, πράγμα που δείχνει τη σημασία που έδιναν οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης στην καταγωγή. Καθώς όμως ωριμάζουν οι συνθήκες με την εκβιομηχάνιση και τις προσπάθειες για κοινωνικό εκσυγχρονισμό επέρχονται κοινωνικές διαφοροποιήσεις, που παίρνουν ταξικό χαρακτήρα. Για να εκπληρώσει τον σκοπό της η Λέσχη "Ερμής", που ήταν η καθημερινή, ευχάριστη και ωφέλιμη  διασκέδαση, έπρεπε να στεγασθεί σε κατάλληλο κτίριο. Στο κτίριο θα υπήρχαν εφημερίδες, βιβλιοθήκη κ.λ.π. και θα προσφέρονταν ποτά. (πηγή: Βλαχογιάννης," Χιακόν Αρχείον"). Όταν δε το 1861 εγκρίθηκε η ανέγερση Δημοτικής Λέσχης, για να στεγάσει τις ανωτέρω δύο Λέσχες, κρίθηκε αναγκαίο να συγχωνευθούν σε μία με την επωνυμία "Λέσχη Ελλάς". Η συγχώνευση πραγματοποιήθηκε μετά την ανέγερση του κτιρίου. 

             Η "Λέσχη Ελλάς" είχε τη δική της ιστορία

    Η ιστορία της "Λέσχης Ελλάς" είναι στενά συνδεδεμένη με τη ζωή της Ερμούπολης τον 19^ον αιώνα. Στις αίθουσες της, που λειτουργούσαν ως ψυχαγωγικός χώρος, δίδονταν ρεσιτάλ απαγγελίας ποιημάτων, διαλέξεις, συναυλίες, χοροί, βραδινές συνεστιάσεις και εμφανίσθηκαν μεγάλα ονόματα της καλλιτεχνικής ζωής. Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν μια πρώτης τάξεως  ευκαιρία για τις κυρίες, που επαίρονταν για τα σπινθηροβόλα λογοπαίγνιά τους και για τους συρμούς της Εσπερίας, που ακολουθούσαν κατά βήμα. Στη δεκαετία του '70 η "Λέσχη Ελλάς" μετατράπηκε σε Πνευματικό κέντρο, για να φιλοξενεί εκδηλώσεις. Μία από τις τρεις αίθουσες του στεγάζει ένα τμήμα του πανεπιστημίου Αιγαίου. Στη δεκαετία δε του '90 το Πνευματικό κέντρο ανακαινίσθηκε και αποκαταστάθηκε ο ζωγραφικός του διάκοσμος. 

                      Εικ.20                                               Εικ. 21

   Εικ. 20, Ένα άλλο αξιόλογο κτίριο με σπουδαίο αρχιτεκτονικό διάκοσμο είναι το Μέγαρο Τσιροπινά που σήμερα λειτουργεί ως Νομαρχία Κυκλάδων. Το νεοκλασικό αυτό Μέγαρο ανήκε στον Κωνσταντίνο Τσιροπινά, Δήμαρχο της Ερμούπολης στα έτη 1887- 1895 και ιδιοκτήτη του Νεωρίου. Στα 1938 ο ένας από τους δυο γιους του, ο Αντώνιος, το δώρισε στον Δήμο.

  Εικ.21, Η πρόσοψη του Μεγάρου Τσιροπινά (Νομαρχία Κυκλάδων)  με δύο γυναικεία αγάλματα στο στηθαίο

          Επιγραφές: ένα ταξίδι μνήμης μέσα στο χρόνο

     Μέσα από τις ποικίλες επιγραφές ανακαλύπτω την ιστορικότητα της Ερμούπολης. Μια τέτοια επιγραφή είναι αυτή που εμφανίζεται στην πρόσοψη εγκαταλελειμμένου κτιρίου της πόλης, η οποία αφορά Ασφαλιστική εταιρία με την επωνυμία: "Γενική Ασφαλιστική Εταιρία, 1838, ΤΕΡΓΈΣΤΗ". Με την Τεργέστη ήταν στενά συνδεδεμένη η ύπαρξη  Ασφαλιστικών Εταιριών με μεγάλη επιρροή στον επιχειρηματικό κόσμο της Ερμούπολης.

                             Εικ. 22

   Εικ. 22, Επιγραφή σε πρόσοψη εγκαταλελειμμένου κτιρίου

                    Κτητορικές Επιγραφές

       Όταν προστίθεται σε μαρμάρινη πλάκα οικίας επιγραφή με το ονοματεπώνυμο του ιδιοκτήτη, κάτι έχει αλλάξει σε σχέση με την προηγούμενη αφάνεια. Πρόκειται περισσότερο για μια νέα διαπραγμάτευση κοινωνικών ρόλων ή για μια σύμβαση της εποχής παρά για μια ποιοτική αλλαγή στην ουσία της τέχνης.   Έτσι η κτητορική επιγραφή "1870",  "Ισίδωρος Ανδρουλής" που είναι λαξευμένη στο  υπέρθυρο του Μεγάρου ( εικ. 24), μας πληροφορεί για τη χρονολογία ανέγερσης του Μεγάρου και ότι πρόκειται για έργο του Ι. Ανδρουλή.

                                Εικ. 23

       Εικ. 23 Ανάγλυφες παραστάσεις λαξευμένες σε μαρμάρινη πλάκα πλαισιώνουν και διακοσμούν τη    χρονολογία ανέγερσης του κτιρίου (1840)

                                  Εικ. 24

   Εικ. 24 Στο υπέρθυρο του Μεγάρου είναι λαξευμένα σε μαρμάρινη πλάκα το ονοματεπώνυμο του ιδιοκτήτη (Ισίδωρος Ανδρουλής) και η χρονολογία ανέγερσης (1870), διακοσμημένα με ανάγλυφες παραστάσεις.

                                 Εικ.25

   Εικ. 25 Ιδιότυπα στοιχεία του Μεγάρου αποτελούν τα μεταλλικά ανάγλυφα στόρια στα ανοίγματα των ορόφων, τα οποία μοιάζουν με κέντημα

                                Εικ. 26                                                                    Εικ. 27

   Εικ. 26, Σε μαρμάρινη πλάκα του Μεγάρου ειναι λαξευμένη δωρεά του Ευαγγέλου Πετρίτζη " εις μνήμην των γονέων του Αλεξάνδρου και Αννέτας Πετρίτζη". 

   Εικ. 27, Το Μέγαρο Πετρίτζη. Η όψη του ισογείου ακολουθεί την ίδια μορφολογία με τις απέναντι από αυτό Αποθήκες του Λαδόπουλου, αφού και τα δυο κτίρια τα έκτισε ο ίδιος αρχιτέκτων, ο Κων. Κοκκίνης. 

                  Εικ.28                                       Εικ.29

   Εικ. 28,  Λεπτομέρειες από την είσοδο του Μεγάρου Βελισσαρόπουλου. To1871 η χρονολογία ανέγερσης του Μεγάρου.

        Εικ. 29, Η πρόσοψη του Μεγάρου

        Η ματιά μου χρωματίζεται από τη μνήμη

        Μια περιήγηση στα καλντερίμια της πόλης μου φέρνει στη σκέψη εικόνες της, χρώματα, ήχους, όψεις ζωής, κτίρια και την πνοή που δίνουν σ' αυτά οι άνθρωποί της, την αύρα του Αιγαίου, την αρμύρα της θάλασσας... Απ' αυτά μπορείς να αντλήσεις μια αφήγηση πολιτισμού, αρκεί να ξέρεις να τον διαβάσεις ενεργοποιώντας τη μνήμη... Εστιάζω λοιπόν στη μνήμη και στη σχέση της με το σήμερα φωτίζοντας μέσα από τον φωτογραφικό φακό τον πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο στο Μέγαρο Βελισσαρόπουλου, που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση! Το αρχοντικό αυτό, έργο της περιόδου ακμής του νεοκλασσικισμού στην Ελλάδα, έχει κριθεί έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο (απόφαση ΥΠΠΟ/ΔΙΔΑΠ/289/1668/10-8-87, ΦΕΚ 47583987). Ο Ι.Βλυσίδης, αρχιτέκτονας του έργου, προτιμά την εικονογράφηση όλων των εσωτερικών χώρων του αρχοντικού, τη γενικευμένη δηλαδή ζωγραφική διακόσμηση τους με οροφογραφίες, τοιχογραφίες, ζωγραφικούς πίνακες καθώς και με τη μαρμάρινη επένδυση των τοίχων και τα χρωματιστά μαρμάρινα δάπεδα  

                         Εικ.30                                                       Εικ. 31,α

                                                   Εικ.31,β

 Εικ. 30,31,α,β: Ζωγραφικοί πίνακες με ιστορικά θέματα στην είσοδο του Μεγάρου

                Η Ιστορία του Μεγάρου Βελισσαρόπουλου

    Το τριώροφο αυτό αρχοντικό του 19ου αιώνα στεγάζει σήμερα το Εργατοΰπαλληλικό Κέντρο του νομού Κυκλάδων, την ανώτερη συνδικαλιστική οργάνωση του νομού, που ιδρύθηκε το 1918 με συμμετοχή των  σωματείων, Αρτεργατών, Βυρσοδεψών, Ηλεκτροτεχνιτών, Κρεοπωλών,  Λιμενεργατών, Μηχανουργών, Τυποβαφέων, Ναυπηγοεργατών.

 Ζωγραφικός διάκοσμος σε τοιχογραφίες και οροφογραφίες των αρχοντικών της Ερμούπολης  

      Να γιατί φωτογραφίζω τις οροφογραφίες και τις τοιχογραφίες. Η αποτύπωση τους στο φωτογραφικό φακό είναι η μνήμη, η επανάκτηση και η ενεργοποίηση της. Είναι το χρώμα της ιστορίας…  Είναι οι γέφυρες που συνδέουν το παρόν με το παρελθόν… Είναι οι ψηφίδες που συνθέτουν το ψηφιδωτό της Ερμούπολης.  Είναι οι πολύχρωμες σαν τα χρώματα της ίριδας ψηφίδες της, που συνυφαίνονται με όλες τις πτυχές της ζωής στην πόλη αυτή εκπέμποντας ποίηση και διδάσκοντας γνώση. Είναι η ποίηση που τη βρίσκω σιγομίλητη στις οροφογραφίες, στις τοιχογραφίες, στην ζωγραφική διακόσμηση των σπιτιών της, στην πλαστικότητα των νεοκλασικών κτιρίων της και στην καλλιτεχνική ολοκλήρωση τους μέσα από το χρώμα. Είναι η γνώση, που μου δίνει τη δυνατότητα να αφουγκράζομαι τη σιωπηλή ιστορία της μέσα από ένα ταξίδι… Είναι οι λέξεις. Με τις λέξεις κουβεντιάζουμε, αρκεί να τις ζωντανέψουμε, να τις ξυπνήσουμε!

    Τα σπίτια με τις πιο ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες μας δίνουν και τον κύκλο των θεμάτων. Οι καλλιτέχνες εμπνέονται από τη μυθολογία και την ελληνική Ιστορία. Πολλές πληροφορίες για τα σπίτια της Ερμούπολης μας έχει διασώσει ο Βικέλας στα Απομνημονεύματα του, ο οποίος γράφει, πως Ιταλός ζωγράφος, που διακοσμούσε τα σπίτια τους,"επεσώρευσε διά χρωμάτων, υπέρ το δέον ζωηρών, σκηνάς ποικίλας της Μυθολογίας".

     Ο αρχαίος κόσμος είναι η πηγή των περισσότερων θεμάτων. Οι Ερμουπολίτες δεν ξεχνούν τους ήρωες του Αγώνα. Η φύση προσφέρει πλούσιο υλικό : τοπία, πουλιά, ζώα και ψάρια διακοσμούν συχνά τους τοίχους και τις οροφές. Κάνιστρα με φρούτα και κυνήγι, λαγοί και πουλιά ζωγραφισμένα πάνω από τις πόρτες δωματίων συμπληρώνουν τη διακόσμηση. Οι ζωγραφικές συνθέσεις τους είναι καλοδουλεμένες, διατηρούνται σε καλή κατάσταση, είναι πλούσιες, διακρίνονται για τα έντονα χρώματα και την προσεκτική επεξεργασία τους χάρη στην ικανότητα των τοιχογράφων.

      Τα χρώματα των ζωγραφικών συνθέσεων σε αρχοντικά της Ερμούπολης    

    Εικ.32(α,β), Τοιχογραφίες στην είσοδο  αρχοντικού με παράσταση ανθοδοχείου.