1) ΤΟ ΞΩΚΚΛΗΣΙ 2) ΟΙ ΚΑΗΜΟΙ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ >> ΚΑΙ 3) ΤΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ

Γυρίζω στα χαλάσματα της νιότης μου εκεί κάτου,   

 της νιότης  που τη σκότωσα, που δεν την έχω ζήσει,                                                                                   ξυπνώ το μάγο Αντίλαλο, με τ΄αντιλάλημά του                                                                                            χορεύουν ίσκιοι  το συρτό, γλυκό κρατά μεθύσι.   

Εσύ της νιότης σου και νου και χέρια να της δώσης,                                                                                                                                        να χτίση γερό σπίτι.                                                                                   Μούσα στις Μούσες η Αρετή.  Και να σφιχτανταμώσης;                                                                               την άρπα του τραγουδιστή με τ' όπλο  του πολίτη.                                                                                   

(  Μά, ποιος το ξέρει, πιο πολύ, κι απάνου κι από τ΄΄αστρα,                                                                         κι από της Τέχνης την κορφή κι απ'  της Ιδέας  το βάθος,                                                                             μήν είναι η θέαινα η φωτιά, και η πλάστρα και η χαλάστρα,                                                                         πιο απάνου κι απ' την Αρετή,  τέλος και αρχή..  το  Πάθος)  

        2)  Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΡΔΙΑ

Η Φαντασία μάς πάει αλλού, στα τάρταρα και στ' άστρα, 

κ' είναι πλανεύτρα μάγισσα και ξένη ξελογιάστρα..

μόνη δική μας η Καρδιά... ζωές κι αγάπες δένει 

με τις πατρίδες άσφαλτα.. και σαν να μην πεθαiνη.

Κορφές, βυθοί, σας γύρεψα την ορφική Ευριδίκη.. 

τι πόθος τώρα μέσα μου πρωτόγονος και βόγγει;

-- Να ήμουν, ξυπνώντας ρυθμικά, ψαράς με το σταλίκι,

τα κοιμισμένα σου νερά, καημένο Μεσολόγγι! 

    3)  ΤΑ ΚΑΛΥΒΙΑ ΤΟΥ ΒΛΑΧΟΥ    

Τα καλύβια του βλάχου στο Μισόκαμπο                                                                                                      μας καρτεράνε, σύντροφε, σαν πρώτα,                                                                                                        πάμε να φάμε το χλωρό τυρί                                                                                                                         και να γευτούμε τη σκληρή μπομπότα.

Πάμε, το γάλα να το πιούμε αγνό,                                                                                                                 κι από δροσιά κι από χαρά χορτάτοι,                                                                                                           να νιώσουμε ξανά μια πείνα αχόρταγη                                                                                                        στο πλάϊ σου βλαχοπούλα εσύ γιομάτη.          

               4)   ΓΥΡΙΣΜΟΣ  

Στο λιόγερμα, της θάλασσας και τ' ουρανού κοράλι,                                                                                       της λίμνης μάτια, τρεμουλά της νύκτας πυροφάνια,                                                                                     κ' εσύ, φονιά του λιοπυριού, μαϊστράλι,                                                                                                        στΙς  πόρτες χλωροκρέμαστα μαγιάτικα στεφάνια,      

γλάροι, πρυάρια του βραδιού και της αυγής γαϊτες,

ήμερα σπιτωμένα περιστέρια,                                                                                                                        γυρνώ, καημοί μου αυγερινοί, καημοί μου αποσπερίτες,                                                                               ίσκιος γυρνώ και προς εσάς τ' άσαρκ' απλώνω χέρια!                                                                                

       5) ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ

Στο περιβόλι προς το κάστρο

  βαριά κοιμάστε παλληκάρια, 

σβυστές οι εντάφιες οι καντήλες,

χορταριασμένα τα λιθάρια.                                                                                                                                                                                                                                                              Ο πλάτανος μαυροσαλεύει 

στο πλάϊ του γέρου του κουρμά..

στη ροδοπρόσωπη δαφνούλα

τι λές, μακρομαλλούσα ιτιά;

Το περιβόλι το γιομίζει

αργά απ' της Πάτρας το βουνό

στα μισοούρανα υψωμένο

το φέγγος το νυκτερινό.

 

Με τ' άϋλά φωτοδάκτυλά του

το φέγγος το νυκτερινό 

σειώντας ξυπνά τα παλληκάρια!

-- Ποιος είσαι; --- ο Μάρκος είμ' εγώ! ---

 

Κ' εγώ είμ' ο Κίτσος! --- Νά και ο Γρίβας

μ'  εσέ, λεβέντη Λιακατά... 

Μισολογγίτες και Σουλιώτες, 

 και του Μακρή η κορμοστασιά.

 

Σαν άτι αυτιάζεται ο Κοκκίνης,

του λαγουμιού μαστορευτής.

---Χρύσανθε, πας για το μπουρλότο; ---

----Για τα γιουρούσια είσαστ'  εσείς;

 

Κ' εσύ, παλιό, παρατημένο

κανόνι, σα να καρτεράς

του κανονιέρη σου τη φλόγα. ---

--- Φωτιά! φωτιά της λιαπουριάς!

 

--- Όμως απόμερα και μόνος,

 φεγγαροστάλαχτος, τρανός,

από  'να θείο αστροπελέκι

ζηλόφτονο σημαδευτός.

 

Μπάϋρον εσύ μεταγνωμένε,

το νου ακατάδεκτο κρατάς,

της αρνησιάς Ολύμπιος πάντα,

του καταφρόνιου Σατανάς.

 

Στη Βενετιά που ταξιδεύεις.

Σε μια χρυσή γόντολα μέσα,

της ομορφιάς δόγισσα νά την 

η λατρεμένη σου η κοντέσσα! 

            

   6) O ΑΓΑΠΗΤΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ

Στην έρημη ακροθάλασσα με του βοριά τα φυκια,

με τις φελούκες τις παλιές.

Σταλίκι στα δυο χέρια σου και στα μαλλιά αρμυρίκια,

άρμης και πέλαου στάλαζες για δάκρυα σταλαξιές.

 

Και τάραξες τον ύπνο μου, στοιχειό θαλασσωμένο,

της λίμνης αγαπητικέ,

και μου είπες με παράπονο:<< Τραγούδι περιμένω...>>

--- Τραγούδι, σου αποκρίθηκα, δεν έχω εγώ για  σε,

 

 στον αργαλιό της τέχνης μου σου υφαίνω μια ιστορία,

να στη φορέσω λαχταρώ,

θα στα ζεστάνη μια φωτιά τα νιάτα σου τα κρύα.

Της λίμνης αγαπητικέ, σ' αγάπησα κ' εγώ.

 

     7) ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΨΑΡΑ

Στον Άη Συμιό στον πλάτανο, το κρύο το πηγαδάκι

που πάνε τα κλεφτόπουλα και πίνουνε νερό, 

το πανηγύρι του Συμιού, ψαράς για το καμάκι,

το δρόμο δεν τον έμαθα, που πάει προς το βουνό.

 

Δεν είμαι για το μακρινό λεβεντοπανηγύρι,

με φουστανέλλα, με άρματα, με φέρμελη χρυσή

πάντα ξερμάτωτο, ψαρά, γυμνό καραβοκύρη,

σε ξένη σχόλη και δουλειά στο ξερονήσι εκεί.

 

Δεν είναι για χαροκοπιές και για τα πανηγύρια

οι φουστανέλλες, τ' άρματα η φέρμελη η χρυσή.

Τ' άγιασε το αίμα κ' η φωτιά.. Φέρτε λιβανιστήρια,

τάχτε τα στα κονίσματα κι ανάφτε τους κερί.

 

Μα όταν κοντά της Κλείσοβας το πανηγύρι βράζει

μεσ' στην αγία Τριάδα της το χρόνο μια φορά,

μέσ' απ' το γλυκοχάραμα μιαν έγνοια με τινάζει

προς της γιορτής το βούϊσμα στην ακροθαλασσιά.

 

Και μέσα στο πρυάρι μου το καλοσκαρωμένο

γοργά ως τη νύκτα το λαό περνώ το γιορταστή,

ψάρι αργυρό της χάρης της και μια λαμπάδα πααίνω,

κ' ύστερα κάνω ολονυκτιά με το θιακό κρασί.

 

            8)   ΜΙΑ ΠΙΚΡΑ

Τα πρώτα μου χρόνια τ' αξέχαστα τά 'ζησα 

κοντά στ' ακρογιάλι,

στη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήμερη,

τη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη.

 

Και κάθε φορά που μπροστά μου η πρωτάνθιστη

ζωούλα προβάλλει,

και βλέπω τα ονείρατα κι ακούω τα μιλήματα

των πρώτων μου χρόνων κοντά στ' ακρογιάλι, 

 

Στενάζεις, καρδιά μου, το ίδιο αναστέναγμα:

Να ζούσα και πάλι

στη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήμερη,

στη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη.

 

Μια είν' η μοίρα μου, μια είν' η χάρη μου,

δεν γνώρισα κι άλλη: 

Μια θάλασσα μέσα μου σα λίμνη γλυκόστρωτη

και σαν ωκεανός ανοικτή και μεγάλη.

 

Και νά! μέσ' στον ύπνο μου την έφερε τ' όνειρο

κοντά μου και πάλι

τη θάλασσα εκεί τη ρηχή και την ήμερη,

τη θάλασσα εκεί την πλατιά, τη μεγάλη.

 

Κ' εμέ, τρισαλοίμονο! μια  πίκρα με πίκραινε, 

μια πίκρα μεγάλη,

και δε μου τη γλύκαινες, πανώριο ξαγνάντεμα

της πρώτης λαχτάρας μου, καλό μου ακρογιάλι !

 

Ποια τάχα φουρτούνα φουρτούνιαζε μέσα μου 

και ποια ανεμοζάλη,

που δε μού την κοίμιζες και δεν την ανάπαυες,

πανώριο ξαγνάντεμα, κοντά στ' ακρογιάλι;

 

Μια πίκρα είν' αμίλητη, μια πίκρα είν' αξήγητη,

μια πίκρα μεγάλη,

η πίκρα που είν' άσβυστη και μεσ' στον παράδεισο

των πρώτω μας χρόνω κοντά στ' ακρογιάλι.

--- Πρώτη έκδοση (1912), Δεύτερη έκδοση: (1925)   

 

Ο Γρηγόριος  Ξενόπουλος έγραφε: στς 5 Μαρτίου 1912: τα εξής

<< Μία συλλογή ποιημάτων του Παλαμά είναι η μεγαλυτέρα, η ευγενεστέρα πνευματική απόλαυσις, που μπορεί να μας δώσει αυτή η εποχή. Οι καημοί της Λιμνοθάλασσας είναι ποιήματα ωραία, προσιτά, απλά, αισθηματικά. Η τέχνη τους πάντα Παλαμική, αλλά τα θέματά τους από εκείνα, που δεν απαιτούν την μεγάλην εκείνην εξοικείωσιν, την οποίαν δεν έχει ο κοινός αναγνώστης >>. Ο ποιητής επιστρέφει νοσταλγός εις τα παιδικά του χρόνια και εις το Μεσολόγγι, και ψάλλει εις όλους τους ρυθμούς και τους τόνους την Λιμνοθάλασσαν με τα πυροφάνια της, με τα πριάρια του  βραδιού, με τις βαρκούλες της, με τις παλιές της φελούκες, με τα φύκια της... Μαζί με τις αναμνήσεις των πρώτων του ερώτων, του έρχονται και οι ιστορικές αναμνήσεις, τα μεγάλα και ένδοξα ονόματα του Αγώνος, αλλά περισσότερον απ' αυτά, τον ελκύουν τα ταπεινά και τα κάμνει να φεγγοβολούν ωραία και μεγάλα με το φως του ασθήματός του και της τέχνης του >>..

 

Λεξιλόγιο :

1) φελούκα, χωρίς γενική πληθυντικού,  είναι μικρό ιστιοφόρο με ένα ή δύο ιστία. Κυρίως  το μικρό ιστιοφόρο που χρησιμοποιείται στο Νείλο ποταμό. Πιθανόν αντιδάνειο. Στην ιταλική γλώσσα: feluca, στη γαλλική γλώσσα :felouque και μεταγενέστερα: εφόλκιον που σημαίνει  <<ρυμουλκούμενο πλοιάριο >> (αρχαίον : εφέλκω).  

2) Πυροφάνι είναι η πρόσθετη και εξέχουσα σχάρα στην πλώρη αλιευτικού, πάνω στην οποία τοποθετείται ειδική λάμπα, ώστε το φως να προσελκύει ψάρια κατά το νυκτερινό ψάρεμα. Πυροφάνι από τις λέξεις : πυρ και φανός... 

3) Σταλίκι είναι το μακρόστενο κοντάρι που χρησιμοποιούν οι ψαράδες, για να κατευθύνουν τις βάρκες σε αβαθή νερά

 

<< Τα μικρά αυτά ποιήματα με το σφιχτοδεμενο στίχο και τη λυρική ορμή, που όμοιά τους δεν υπάρχουν καθόλου στη Ν.Ε. φιλολογία δεν είναι βέβαια σάτιρες σαν εκείνες που γράφουν οι πιο κοινοί στιχοπλόκοι και κάνουν το πλήθος να γελάει. Είναι οι αστραπές ποιητικού θυμού, ξέσπασμα που για τη σημερινή Ελλάδα έχουν μέσα τους περισσότερο δάκρυα παρά σατιρικό πνεύμα. Βλέπει ο ποιητής τον σημερινό άνθρωπο και τα αξιοθρήνητα έργα του, κι αυτό δεν του γεννάει την όρεξη να κοροϊδέψη και να γελάση, κάνοντας και τους άλλους να γελάσουν, αλλά του φέρνει στο στόμα λόγια πικρά.. Τα << Σατιρικά Γυμνάσματα >> τα χαρακτηρίζει περισσότερο κάποιος δαντικός θυμός, παρά η λύσσα κι ο ονειδισμός του Αρχίλοχου ή ο μετρημένος κι επικούρειος θυμός του Ορατίου που κηρύσσει  τον πόλεμο και φανερώνει την έχθρα του εναντίον αυτών που γίνονται στον τόπο του... Και ο θυμός του τον συνεπαίρνει τόσο  ώστε να θέλει όλα να αφανισθούν και τίποτε να μην μείνη. Γενικός χαλασμός ή τελειωτική θεραπεία...>>.

 ΚΩΣΤΗ ΠΑΛΑΜΑ  ΑΠΑΝΤΑ.  Α9     

Του τύραννου συντρίφτε τους χαλκάδες,                                                                                            μα  με τον συντριμμό τους μη μεθήστε.                                                                                                 πάντα η πλάση από σκλάβους κι αφεντάδες.

Κ' ελεύτεροι, αλυσόδετοι θα ζήστε.

 Γιατ' είναι κάποιες άλλες αλυσίδες,                                                                                                      είναι για σας..τις φέρνω γονατίστε!   

Σας πρέπουν, λυτρωμένοι, λυτρωτήδες,                                                                                              αλυσοδέστε τη χρυσή σας νιότη,                                                                                                          σας φέρνω τις θυσίες και τις φροντίδες..

τ' όνομά τους Αλήθεια και Ωραιότη,                                                                                          Ταπεινοσύνη, Γνώση, Υπακοή.                                                                                         Σ' ένα πρόστασμ' ακούνε, στερνοί, πρώτοι,                                                                    του κόσμου οι νόμοι, κι άνθρωποι και λαοί.                                                                                                   Α16 

Μακάριοι που πεινάν και που διψάνε                                                                                                    Δικιοσύνη. Μια τύφλα εδώ νικα.                                                                                                             Όσα μπροστά τραβάν παραπατάνε.

Τα μάτια σου, Ομορφιά, τα ουρανικά                                                                                                    πότε κοντόφωτα είναι, πότε κλειούνται                                                                                                   εδώ τ' αντρίκια και τα γκαρδιακά                                             

Ξεχάνουν και δειλιάζουν κι απαρνιούνται.                                                                                             Εδώ τα δώρα από την καλωσύνη                                                                                                        σ' ανάξιους ασυλλόγιστα σκορπιούνται. 

Όμοια το φως ή τη φωτιά της δίνει                                                                                                          σε πονηρούς η Αγάπη και σε αγνούς.                                                                                                 Μόνη  άσφαλτη, όλη μάτι, ώ Δ' κιοσύνη,     

όλη αντρειά, όλη θύμιση, όλη νους                                                                                                                                                                                                                                                                                                     β13

Όποιος  στοχαστικός, σα γιαταγάνι                                                                                                       το στοχασμό του αντρίκεια ας τονε βγάζη                                                                                            Πές τα, και ακέρια και γυμνά.. δε φτάνει            

να  λάμπ' η αλήθεια. πρέπει και να σφάζη.                                                                                           ο λόγος που χτυπά και  που θυμώνει,                                                                                                  ριζώνει και της γης  την όψη αλλάζει. 

Ο λόγος, άξιος, και σφυρί, και ακόνι,                                                                                                     Μην κοιτάς το χοντρόλογο παζάρι,                                                                                                       μην ακούς τ' ανοστόλογο σαλόνι..                                                                                                                                                                                                                                                                      Μα σ' όλα νόήμα, δύναμη και χάρη,                                                                                                       σ' αρχοντιά και σε πλέμπα.....  γη δεν είναι                                                                                           να την καταφρονάς, περιβολάρη,

Παντού μπορείς ν'ανθίσης , το νού κρίνε!